મધ્યાહન ભોજન યોજનાનો ઇતિહાસ-history of midday meal scheme
ગુજરાત રાજયમાં મધ્યાહન ભોજન યોજના ગુજરાત રાજ્યના મુખ્યમંત્રી માધવસિહ સોલંકી સાહેબ દ્વારા વર્ષ 1984 માં ચાલુ કરવામાં આવી હતી. તેમજ કેન્દ્ર સરકાર રાષ્ટ્રીય પોષણ સહાયતા કાર્યક્રમ અંતર્ગત 15 ઓગસ્ટ 1995 ના રોજ ચાલુ કરવામાં આવી હતી.
આ યોજનામાં કેન્દ્ર સરકાર ની 75% સહાય અને રાજ્ય સરકારની 25% સહાય મધ્યાહન ભોજન યોજના( middaymeal sheme )માં આપવામાં આવેછે. આ યોજનાની જોગવાઈમાં સરકારી સહાય મેળવતી શાળા તેમજ સ્થાનિક પંચાયતી સંસ્થા દ્વ્રારા ચાલતી પ્રાથમિક શાળા તેમજ ઉચ્ચ પ્રાથમિક શાળાઓમા બપોરનું ભોજન મફત આપવાની જોગવાઇ છે.
દેશના 2408 બ્લોક્સમાં કેન્દ્રિય પ્રાયોજિત યોજના તરીકે 15 મી ઓગસ્ટ, 1995 ના રોજ મધ્યાહન ભોજન યોજના શરૂ કરવામાં આવી હતી. વર્ષ 1997-98 સુધીમાં, આ કાર્યક્રમ દેશના તમામ બ્લોક્સમાં શરૂ થયો હતો.
વર્ષ 2003 માં, તે શૈક્ષણિક ગેરંટી કેન્દ્રો અને વૈકલ્પિક અને નવીન શિક્ષણ કેન્દ્રોમાં અભ્યાસ કરતા બાળકો સુધી વિસ્તૃત કરવામાં આવ્યું. ઓક્ટોમ્બર 2007 થી, તે દેશના 3479 શૈક્ષણિક પછાત બ્લોકમાં 6 થી 8 માં વર્ગમાં અભ્યાસ કરતા બાળકોમાં વિસ્તૃત કરવામાં આવ્યો છે.
વર્ષ 2008/09 થી આ કાર્યક્રમ દેશના તમામ પ્રદેશોમાં ઉચ્ચ પ્રાથમિક સ્તરે અભ્યાસ કરતા તમામ બાળકો માટે બનાવવામાં આવ્યો છે. રાષ્ટ્રીય બાળ મજૂર પ્રોજેક્ટ શાળાઓને પણ મિડ ડે ભોજન યોજના( middaymeal sheme ) હેઠળ 01.04.2010 થી શામેલ કરવામાં આવી છે.
મધ્યાહન ભોજન યોજના( middaymeal sheme )નો લાભ-madhyahan bhojan yojna labh
આ યોજનાથી જે બાળકો ઘરેથી ભૂખ્યા પેટે શાળાએ જતાં હતા અને ભૂખ્યા હોવાથી તેમને શાળામાં ભણવામાં ધ્યાન લાગતું નહતું અને બાળકો શિક્ષણ મેળવવા ધ્યાન લગાવી ભણી શકતા ન હતા પરંતુ આ યોજનાથી હવે આ સમસ્યાનું સમાધાન આવી ગયું છે. બાળકો એકસાથે બપોરનું ભોજન લેવાથી તેનામાં નાતજાત વચ્ચેનો ભેદ દૂર થઈ જવાની સંભાવના પણ બહોળા પ્રમાણમા ઘટી ગઈ છે. પહેલા બાળકીઓ શાળાએ ભણવા જતી ન હતી તે હવે બીજા બાળકો સાથે શાળા સુધી પહોચી છે. જેથી બાળકો અને બાળકીઓ માં સાક્ષરતાનો દર વધી રહ્યો છે. આ યોજનાથી ગામડાઓમાં રોજગાર પણ વધી રહ્યો છે. મધ્યાન ભોજન યોજનામાં રાંધવા તેમજ અન્ય કામકાજ માં પુરુષો તેમજ સ્ત્રીઓની જરૂર હોવાથી તેમણે સ્થાનિક લેવલે રોજગારી મળી રહી છે.
મધ્યાહન ભોજન યોજના( middaymeal sheme ) અંતર્ગત કામગીરી-madhyahan bhojan yojna antargat kamgiri
- આ યોજનાનો મુખ્ય ધ્યેય અને હેતુ વિદ્યાર્થીઓને પોષણક્ષમ અને ગરમ આહર આપી તેમજ કુપોષણ નો દર ઘટાડવાનો છે.
- જે વિદ્યાર્થીઓ શાળાએ નિયમિત આવતા નથી તેને નિયમિતપણે હાજરી આપવા પ્રોત્સાહિત કરવા અને તેમની હાજરી વધારવી.
- શાળાના બાળકોમાં વર્ગખંડ ની કામગીરીમાં ભાગ લેતા કરવા.
- શાળાની દરેક પ્રવૃતિમાં ભાગ લેતા કરવા.
- જે બાળકો પોતાનો અભ્યાસ અધવચ્ચે છોડીને જતાં રહે છે તેને ફરી શાળાએ નિયમિત કરવા.
- ગામડા લેવલે સ્થાનિક રોજગારી પૂરી પાડવી.
- શાળાના બાળકોનો ડ્રોપ આઉટ રેશિયો ઘટાડવો.
Weekly menu day wise ingredients served in mid day meal scheme
મધ્યાહન ભોજન યોજના મેનુ-madhyahan bhojan yojna menu
મધ્યાહન ભોજન યોજના( middaymeal sheme ) મેનુ માં ફેરફાર કરવામાં આવ્યો છે. હવેથી પ્રાથમિક શાળાઓમાં પોષણક્ષમ આહાર આપવાની યોજના" મધ્યાહન ભોજન યોજના( middaymeal sheme )" ના મેનુમાં બદલાવ કરવામાં આવ્યો છે. પહેલા ફક્ત ભોજન આપવામાં આવતું હતું. પરંતુ હવેથી નાસ્તાનું પણ આયોજન કરવામાં આવ્યું છે. નાસ્તામાં ચણા ચાટ જેવી વાનગીઓ આપવામાં આવશે.
સોમવાર :-થેપલા, સૂકીભાજી નાસ્તો:- ચણા ચાટ
મંગળવાર :-વેજીટેબલ ખિસડી નાસ્તો:- સુખડી
બુધવાર :- થેપલા, દૂધી-ચણાની દાળનું શાક નાસ્તો :- મૂઠિયાં
ગુરુવાર :- દાળ ઠોકળી નાસ્તો:- ચણા ચાટ
શુક્રવાર :- વેજીટેબલ પુલાવ નાસ્તો:- સુખડી
શનિવાર :- મૂઠિયાં નાસ્તો :- મિક્સ કઠોળ
હવે પછી ગળ્યો શીરો જોવા મળશે નહીં, ગળ્યા શીરાને ભોજનના મેનુમાથી કાઢી નાખવામાં આવ્યો છે. પહેલા મધ્યાહન ભોજન યોજના ( middaymeal sheme )મેનુમાં ભોજનમાં સોમવારના દિવસે બાળકોને ગળ્યો શીરો અને સુખડી આપવામાં આવતી હતી. હવે તેના બદલામાં સૂકી ભાજી અને થેપલા આપવામાં આવશે. નવા મેનુમાં પ્રોટીનયુક્ત આહાર પર વધારે ભાર મૂકવામાં આવ્યો છે.
મધ્યાહન શાખા ભોજન યોજના( middaymeal sheme )માં કેન્દ્રની સહાયતા-How many rupees government spending on mid day meals?
હાલમાં, મધ્યાહ્ન ભોજન યોજના( middaymeal sheme )રાજ્ય સરકારો / કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશોના વહીવટ માટે આ માટે સહાય પૂરી પાડે છે: -
(i) ભારતના ફૂડ કોર્પોરેશનના નજીકના વેરહાઉસમાંથી નિ:શુલ્ક અનાજ (ઘઉં / ચોખા) પ્રાથમિક વર્ગોના બાળકો માટે શાળા દીઠ દીઠ 100 ગ્રામ અને ઉચ્ચ વર્ગના બાળકો માટે શાળા દીઠ 150 ગ્રામ દરે. ) પુરવઠા. કેન્દ્ર સરકાર ખાદ્ય અનાજની કિંમત ભારતના ફૂડ કોર્પોરેશનને આપે છે.
(ii) 11 વિશેષ કેટેગરીના રાજ્યો (જેમ કે અરૂણાચલ પ્રદેશ, આસામ, મેઘાલય, મિઝોરમ, મણિપુર, નાગાલેન્ડ, સિક્કિમ, જમ્મુ અને કાશ્મીર, હિમાચલ પ્રદેશ ઉત્તરાખંડ અને ત્રિપુરા) માટે પીડીસી 1.12.2009 થી પ્રભાવમાં છે. . દર મુજબ પરિવહન સહાય 75 / - અન્ય રાજ્યો અને કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશો માટે. ભારતના ખાદ્ય નિગમથી પ્રાથમિક શાળામાં અનાજની અવરજવર કરવામાં આવતા વાસ્તવિક ખર્ચની ભરપાઈ પ્રતિ ક્વિન્ટલની મહત્તમ મર્યાદાને આધિન છે.
(iii) રાંધણકામ (મજૂરી અને વહીવટી ચાર્જને બાદ કરતા) ની કિંમત 1.12.2009 થી પ્રાથમિક બાળકો માટે રૂ. 2.50 અને ઉચ્ચ પ્રાથમિક બાળકો માટે રૂ .3.75 ના દરે આપવામાં આવે છે અને તારીખ 1.4.2010 અને તે 1.4.2011 ના રોજ ફરીથી વધારીને 7.5 ટકા કરવામાં આવી હતી. 1 જુલાઇ 2014 થી આ દરો ફરીથી બદલાયા છે. મધ્ય અને પૂર્વી-પૂર્વી રાજ્યો વચ્ચે રસોઈ ખર્ચનો હિસ્સો 90:10 ના આધારે છે અને 60:40 ના આધારે અન્ય રાજ્યો / કેન્દ્રશાસિત કેન્દ્રો સાથે શેર કરવામાં આવશે.
મધ્યાહન ભોજન યોજના( middaymeal sheme )માં કેન્દ્ર અને રાજ્યની સહાયમાં ક્યાં પ્રકારની ભાગીદારી છે?-How many rupees government spending on mid day meals?
1 જુલાઇ 2016 પછી પ્રતિ બાળક પ્રતિ ખર્ચ ખાવાનું બનાવવાનો ખર્ચ.
- પ્રાથમિક સ્તર પર :ઉત્તર પૂર્વી રાજ્યો માટે ( 60:40 રેશિયો ). પ્રતિ ભોજન કુલ ખર્ચ 4.13 રૂપિયા, જેમાં કેન્દ્ર સરકાર 2.48 રૂપિયા તેમજ રાજ્ય સરકાર 1.65 રૂપિયા આપશે.
- પ્રાથમિક સ્તર પર: પૂર્વી રાજ્યો માટે ( 90:10 રેશિયો ).પ્રતિ ભોજન કુલ ખર્ચ 4.30 રૂપિયા, જેમાં કેન્દ્ર સરકાર 3.72 રૂપિયા તેમજ રાજ્ય સરકાર 0.41 રૂપિયા આપશે.
- ઉચ્ચ પ્રાથમિક સ્તર પર :ઉત્તર પૂર્વી રાજ્યો માટે ( 60:40 રેશિયો ) પ્રતિ ભોજન કુલ ખર્ચ 6.18 રૂપિયા, જેમાં કેન્દ્ર સરકાર 3.71 રૂપિયા તેમજ રાજ્ય સરકાર 2.47 રૂપિયા આપશે.
- જેમાં પ્રાથમિક સ્તર પર:પૂર્વી રાજ્યો માટે ( 90:10 રેશિયો ). પ્રતિ ભોજન કુલ ખર્ચ 6.18 રૂપિયા, જેમાં કેન્દ્ર સરકાર 5.56 રૂપિયા તેમજ રાજ્ય સરકાર 0.62 રૂપિયા આપશે.
મધ્યાહન ભોજન યોજના પગાર-midday meal scheme sallary મધ્યાહન ભોજન યોજના પગાર વધારો-midday meal scheme sallary grow
બારમી યોજના દરમિયાન નીચે મુજબ મિડ-ડે ભોજન યોજના (MDMS) ને સુધારવાનો પ્રસ્તાવ છે: -
(આદિજાતિ, અનુસૂચિત જાતિ અને લઘુમતી એકાગ્રતા જિલ્લાઓમાં બિન-સહાયિત ખાનગી શાળાઓમાં મિડ-ડે મીલ યોજનાનો વિસ્તાર.
આ યોજનાનો વિસ્તાર પણ પ્રાથમિક શાળાના કેમ્પસમાં આવેલા પૂર્વ-પ્રાથમિક વર્ગખંડોમાં અભ્યાસ કરતા બાળકોને મફત ભોજન યોજના છે.
હાલના ઘટકો અથવા શાળાઓ માટે મોડેલિટીઝમાં ફેરફાર.
મધ્યાહન ભોજનની કિંમતના આધારે ખાસ કરીને મિડ-ડે ભોજનના ભાવને આધારે મિડ-ડે ભોજનની કિંમત સૂચકાંકમાં ફેરફાર.
ઉત્તર-પૂર્વીય ક્ષેત્ર (એનઇઆર) સિવાયના રાજ્યો માટે માલ વહન સહાયમાં સુધારો. તેની હાલની પ્રતિ લિક્વિટ રૂ. 75 ની મર્યાદા વધારીને 150 રૂપિયા પ્રતિ ક્વિન્ટલ કરવામાં આવી છે.
વર્ષ 2013/14 અને 2014/15 દરમિયાન રસોઈ સહાયકોનુ મધ્યાન ભોજન યોજના અંતર્ગત પગાર રૂ .1000 થી વધારીને રૂ .1500 કરવામાં આવ્યું છે અને વર્ષ 2015/16 અને 2016/17 દરમિયાન રસોઈ સહાયકનું મહિને પગાર રૂ.2000 કરી દેવામાં આવ્યું છે .
અનાજ ખર્ચ, રસોઈ ખર્ચ, માલસહાય અને રસોઈયા સહાયકોને માન-સન્માન માટે કુલ રિકરિંગ કેન્દ્રીય સહાયતાના ત્રણ ટકાના દરે સંચાલન નિરીક્ષણ અને મૂલ્યાંકન દરમાં સુધારો.
નવી શાળાઓ માટે રસોડુંનાં વાસણો ખરીદવા અને દર પાંચ વર્ષ પછી રસોડુંનાં વાસણોને બદલવા માટે શાળા દીઠ રૂ .15000 ના દરે કેન્દ્રીય સહાય પ્રણાલીમાં સુધારો. સહાયની આ રકમ કેન્દ્ર અને રાજ્યો વચ્ચેના 60:40 ના ગુણોત્તર અને ઉત્તર પૂર્વીય ક્ષેત્રના રાજ્યોમાં 90:10 ના ગુણોત્તર દ્વારા ઉઠાવવામાં આવશે.
મધ્યાહન ભોજન યોજના પરિપત્ર-midday meal scheme paripatra
મધ્યાહન ભોજન યોજના ( middaymeal sheme ) ના દરરોજ ના મેનુમાં ફેરફાર અંગેનો સરકારનો પરિપત્ર થયેલો છે, જેમાં સરકારે નાસ્તા અને દરરોજ નું શિડ્યુલ કરવાનો પરિપત્ર કર્યો છે. જેના ફોટા નીચે મુજબ છે.
કુવરબાઈનું મામેરું યોજના વિશે જાણવા અહી ક્લિક કરો.
કેન્દ્ર અને રાજ્ય સરકાર ની આવાસ યોજના વિશે જાણવા અહી ક્લિક કરો.
ગુજરાત સરકારની મહત્વની "વ્હાલી દીકરી યોજના " વિશે જાણવા અહી ક્લિક કરો.